MONDÓN, MARABILLA NATURAL.

 MONDÓN

ANTIGA FERRERÍA

Mondón é un pequeno lugar abandonado do concello do Bolo, perto do encoro de Santa Olalla. Aínda hoxe pódense ver as súas casas en ruinas e os restos do seu balneario. Pero parece que a súa orixe está vencellada a unha antiga ferrería, que, con anterioridade, se construiu para a producción de cobre, que aparece documentada no S. XIX. Así que imos darlle unhas voltas ao seu topónimo, sen rexeitar outras hipóteses posibles á que proponemos a continuación.

BALNEARIO EN RUINAS

MONDÓN. Orónimo.

Segundo o profesor Edelmiro Bascuas existe unha raíz celta-galaica MIND-, que se correspondería coa raíz indoeuropea MEN, con significado de “elevación, monte”. Variantes de MIND-, como MOND-, MUND-, por contacto cunha consonante labial provocaría estas variacións vogálicas. 

Seguindo a vía oronímica temos outro El Mondón, que aparece como unha pequena elevación natural nos Monegros (Alto Aragón) de 328 m de altitude sobre o nivel do mar. Tamén Mondoñedo, a antiga sede de San Martiño, actual parroquia de Foz, encóntrase nun alto. E O Mundil, en Cartelle. Mondim de Basto, en Portugal, tamén presenta ese tipo de orografía. Por último, contamos con varios Mondelo, espallados por Galicia, que teñen a mesma raíz. E poderían ter un significado parecido. Habería que ver caso por caso.

BIBLIOGRAFÍA:

“Blog de Prada” https://pradaweb.blogspot.com/

“El Balneario de Mondón” https://www.albergueria.es/bmondon.htm

“Toponimia galego-portuguesa e brasileira”… https://toponimialusitana.blogspot.com/

Toponimia de Galicia… https://toponimia.xunta.gal/es/video/mondonedo

“El yacimiento de El Mondón”… https://proyectomonegros.com/mondon/

Somos Comarca… https://www.somoscomarca.es/articulo/obolo/

Blogue “Rebumbio, Remoído, Peneirado”… https://remoido.blogspot.com/

“Los fenómenos de homonimia y homofonía…” Joaquín Caridad Arias.

XINZO DE LIMIA E OS SEUS RECANTOS.

                                               XINZO DE LIMIA

 

SOLVEIRA. (Fitotopónimo).

Deriva do latín "sorbus" ou "sorbum". De aquí pasou ao latín vulgar como "sorbaria". Aparecendo recollida a forma "sorbas" por un botánico hispanoárabe do seculo XII/XIII. Hoxendía está recollido no Estraviz coa forma sorva/sorveira. Mentres que no RAG xa non aparece. Dependiendo do étimo, vén a significar lugar onde abundan/abundaban as sorvas ou sorveiras. Difícil xa precisar o tipo de "sorbus", doméstica, aucuparia ou outro tipo do xénero sorbus.

Tamén se conserva este topónimo en Paderne de Allariz (OU). E noutros lugares de España con nomes similares Sorbas, en Albacete e Almería. Sorbeda e Sorbeira, en León, este último nos Ancares.

BIBLIOGRAFÍA:

Lexilogos.

Du Cange.

CODOLGA.

Diccionarios Infopedia, Estraviz e RAG.

"Toponimia de la Sierra de Baza", de Amador Díaz García e Manuel Gómez Lorente.

Fotos da Wikipedia.

BARONZÁS. (Antropónimo).

Varias persoas de nome “Baronza” aparecen citados en distintos documentos no Tombo de Celanova, desde o ano 946 ao 1128. Os profesores Piel e Kremmer constatan este nome como xermánico. 

Posteriormente, en 1165 xa aparece no devandito tombo o topónimo “Barunzanes” como un lugar de residencia. Polo que deducimos que o topónimo deriva de (villa) Baronzanis, en relación a un antigo posesor desas terras, de orixe xermánica. 

O cambio de sufixo a Baronzás segue os mesmos criterios dialectais ca outros da área lingüística, como Currás, Madarnás, Xurenzás...

BIBLIOGRAFÍA:

CODOLGA.

Celtiberia.net

Wikipedia.org/

Fotografía de Bruno Rúa.

LAROÁ. (Orónimo).

Punto de partida: “Laragia” aparece citada por primeira vez no ano 1046 no Tombo de Celanova “monasterii sancti Petri de Laragia (…) in territorio Limie (…) discurrente rivulo Laragiola”. Moitas veces máis noutros documentos deste tombo e do de Caaveiro, onde aparece citada outra “Laragia”(“Laraje”, nalgún caso) acompañadas dos adxectivos “Vella”, nuns casos e “Vetula”, noutros, referidos ao actual lugar de Laraxe (Pontedeume).

Procedencia: pode derivar do étimo celta *(p)lara- con significado de chan, chaira, planicie. Como os topónimos Laracha, Laraxe, Laraño, Laranga, Laredo (CA)...

Por último, consideramos que Laroá derivaría de Laragiola, o nome do río, que tomou a forma do diminutivo. Éstas localízanse na zona oriental de Galicia, incluida Asturias e terras de Tras-Os-Montes, como Grixoá, Leiroá, Raxoá, Cabezoá...

BIBLIOGRAFÍA:

CODOLGA

Celtiberia.net

Fotografía de Bruno Rúa.

SACARDEBOIS

 SACARDEBOIS

No CODOLGA encontramos a primeira referencia documentada, no ano 1204,como “Sicario de Bobus”, en relación a un casal, que alí tiña o Mosteiro de Santa Cristina. O dato resulta revelador pois o adxectivo latino “siccarius” significa “que serve para secar, lugar destinado para secar”. Este mesmo topónimo segue a aparecer en documentos posteriores como “Seker de Bobus” (ano 1238) e “Sequer de Bois (varias mencións desde o 1240 ao 1258). O cambio da vogal e por a, bastante habitual na transmisión oral, lévanos a esa forma “Sacar”. Con significado de “lugar abondoso en sequeiros. Así nolo confirma unha veciña da zona, que nos comenta que en todas as casas había un sequeiro para secar as castañas e os chourizos.

Tocante ao segundo elemento “Bobus”, sería unha forma de “bos-bovis” con significado de “para os bois”, en alusión ao un posible río ou regato que por alí baixa. Esta forma non resulta única, pois aínda hoxe se conserva algún outros cognatos, como o lugar de Río de Bois, na Pobra do Brollón. E tamén outro Río de Bois en Poio (PO). Pero esta hipotese queda pendente de confirmación, pois aínda non dimos recoñecido ese río.

BIBLIOGRAFÍA:

CODOLGA

Diccionario de latín Gaffiot.

Arqueotoponimia https://arqueotoponimia.blogspot.com/

Eduardo Prieto “Etimoloxia de Sacardebois, Ribeira Sacra”.

Joaquín Caridad Arias “Los fenómenos de homonimia… de la Europa Occidental”.

Xoán Arco da Vella (fotografía).

Xuxá/Xuxán.Un pasado e un presente.

 

Xuxá/Xuxán.

Contestando á pregunta dun amigo sobre o microtopónimo Xuxá, no concello ourensán de Rairiz de Veiga, o primeiro que nos veu á cabeza foi este novo complexo urbanístico que se está a desenvolver na nosa cidade herculina. Sito entre Eirís e Elviña vén a recuperar o seu nome antigo Xuxán.

Non aparece recollida ningunha das súas formas en documentos pero lémbranos aquelas formas de Suso e Yuso, referidas aos mosteiros de San Millán de la Cogolla, en La Rioja. Temos como referentes Jusá de Neira, nome medieval que recibían parte das terras do actual concello de Baralla e Hermedesuxo en Fisterra. Todos relacionados cunha orografía especial no territorio que ocupan.

Polo tanto, consideramos que, como aqueles, estas formas e derivados veñen do latín “deorsum” con significado de “abaixo, cara abaixo”.

BIBLIOGRAFÍA:

Diccionario latín..

Nomenclator de Galicia

web documentaciónmontegalego.xunta.gal/

Fotografías de Idealista.com e Opinión A Coruña

(Grazas á colaboración impagable do noso amigo Caperluso Carvoeira).