Orxais, Os (O Bolo).
Un fitopónimo transparente, que indica a presenza de orxo ou
cebada (hordeum vulgare). Unha gramínea
cerealífera, de grande importancia tanto para humáns como para animais.
No último censo de 2022 contaba con tres habitantes. Aínda
se conserva Orxais tamén no concello de
Quiroga.
Gonzalo Navaza Blanco "Fitotoponimia Galega"
Ao entrar en Melide ou sair, dependendo de onde veñas, os
nosos ollos reparan de contado neste nome “A Rata”. A primeira idea que nos vén á cabeza é que a súa
veciñanza non estará moi contenta co nome que lles tocou lidiar. Así que
pensamos botarlles unha man para eliminar calquera tipo de intrusión
pexorativa.
Pero, como as penas compartidas son menos penas, este mesmo
nome repítese nas Neves e a súa forma de plural, en Cedeira. Pero tamén aparece como “Campo
das Ratas” no concello de Narón e “Campo
da Rata” na Coruña. Tristemente, este é o máis coñecido por encontrarse aquí
o “Monumento en homenaxe as víctimas da
represión franquista”.
Entón chamamos ao Hamelim de turno para que nos libre de tanta rata. Pero resulta que pouco traballo vai ter porque a devandita praga non vén provocada por estes roedores. Estaría posiblemente relacionada coas bestas de carga ou cabalerías. Derivada do termo arreata/arriata (“levar as bestas de arriata”), unha forma de levar ás bestas xuntas unhas a outras polo cabestro das albardas. Estas formas aparecen recollidas en diccionarios galegos e portugueses .En asturiano aparece como “arratar”, que presenta unha lixeira diferencia léxica “atar as patas dos animais para que non escapen”. A deturpación do topónimo segue un proceso bastante corriente como en casos tan coñecidos como A Grela ou O Grove.
BIBLIOGRAFÍA:
“Tesoro de los diccionarios históricos de la Lengua Española”.
Diccionario portugués
Diccionario General de la Lengua Asturiana
(Foto de pishqu M).
Neste mundo da toponimia temos un enemigo ao que sempre nos
toca enfrentar ou esquivar: a homofonía. De cote tratamos de axustar a busca a
aqueles vocablos que nos soan parecidos ao que buscamos. E partindo desta
premisa, imos desbotar algunas ideas facilonas, como que o noso Perillo podería
vir dun “tipo de panciño doce e con picos ao redor, ou dun “apéndice largo que
teñen no pescozo algúns animais”… e, supoñemos que poderíamos encontrar máis
significados. E cada vez nos iríamos afastando máis do significado orixinal.
Cremos que Perillo é un orónimo que deriva da palabra latina
“petriculum” (diminutivo de “petra”) con significado de pedra, escollo, prominencia
rochosa.
Aparece xa documentado un cognato (pariente) medieval, nunha relación de igrexas co nome de “sanctus Martinus de Peroselo” nun códice do
Tombo do Mosteiro de Samos no ano 997. Seica tamén foi un nome abondoso en
época medieval o antropónimo Pero (hoxendía, Pedro), Así me vén á cabeza aquel
Pero Meogo, xograr do S. XIII da nosa Lírica Galaico Portuguesa. Tamén todos
aqueles que levan o apelido Pérez. E, transpasando as nosas fronteiras, os de nome catalán Pere.
E rematamos que o noso topónimo ten unha parentela moi
extensa: Perillón, Perillona (A), Perillán, Perillana (A), Peracova, Peralbar,
Peredo, Pereda, Peroselo, Perouta, Peroxa (A) e un largo ecétera.
BIBLIOGRAFÍA:
Dolores González “Arqueotoponimia”
Diccionario Latín.
MOTIVACIÓN:
Xa coñecemos o corónimo Deza dende hai tempo. Unha bisbarra
que percorremos de cote, camiño das terras do sur. Tamén o nome do río, que
discurre polo seu territorio e que posiblemente fose o causante do devandito topónimo.
(Este caso lémbranos o do Barbanza e a sua contorna).
Así que viaxando por terras aragonesas, camiño de Almazán,
vimos unha desviación a Deza. Resulta que por alí hai unha pequena localidade
soriana con ese nome, que tivo moita importancia nas loitas medievais entre os reinos de Aragón e
Castela. Así que ese nome trasladounos no espacio ás nosas terras do interior de Galicia.
E pouco a pouco, tirando do fio, fomos sacando datos. De
todos é sabido que Deza non aparece no Nomenclator de Galicia por non ser unha unidade poboacional, como xa comentamos ao principio. Anque aparecen algúns parentes
próximos: Cardezana, en Covelo (PO), Ribadeza, en Mazaricos (CO) e Os Dezas, en
Touro (CO).
PESQUISAS:
No CODOLGA aparecen múltiples citas, as máis antigas como
"Comitatus Deza" (ano 569) e "Comitatus Decensis" (año
572), na documentación relacionada con dous
concilios celebrados en Braga. No
reinado do rei Teodomiro creáronse once condados (comitatus) na diócese de
Lugo.En todas as páxinas, froito dun "copia e pega", indican que o
nome deriva de Dezam, pero non hai constancia documental ninguna de lugar con
ese nome. Cremos que deriva do corónimo Deza, así como o hidrónimo do mesmo
nome Xa que a única interpretación que encontramos para a voz
Deza lévanos as linguas indoeuropeas, no sánscrito aparece "deśá" con
significado «localidade, terra de naturalidade, lugar; rexion, província, país,
nación».
Outra curiosidade aportada polo profesor A. de Almeida Fernandes
considera que as poboacións portuguesas Dossãos, en Vila Verde (Braga), e
Lações, en Oliveira de Azemeis (Aveiro) teñen como base "dezanos",
xentilicio que apunta a sua orixe aos emigrantes fundadores desas dúas poboacións
portuguesas. Dossãos aparece documentado como "dezaos" en 1220 e
1258. E Lações correspondería á
evolución Dossãos, correspondendo ao topónimo Dezanos (922).
BIBLIOGRAFIA:
Nomenclator de Galicia.
Codolga.
Manuel Carvalho Blog “De Aveiro e Portugal"
Portugaliae Monumenta Historica: Diplomata et Chartae.
Brujulea.net
Saíndo de terras sorianas pola N 234, camiño de Salas de los
Infantes, para o nosa sorpresa aparece o letreiro “La Gallega”. A estrada pica
cara arriba por terras parameriras e, ao chegar ao cimo, a máis de mil metros
de altitude, asoma outro letreiro, “Alto de la Gallega”. A nosa cabeza xa
empeza a rebulir, tratando de buscar resposta a esta “gallega”. Quen sería
esta galega que caeu por aquí, como
chegaría a estas terras silandeiras, etc ? Estamos acostumados a ver topónimos
relacionados con posesores ou administradores de terras ou granxas medievais,
derivados de nomes xermánicos. Pois non. Este topónimo aparece recollido no
cartulario, no ano 1211, ao documentarse unha alberguería de nome “El Gallego”.
E poucos anos depois, en 1217, aparece xa como “Sancti Micaelis de Gallego”, no
Camiño Soriano-Aragonés da Rota Xacobea. Non sabemos as causas do cambio de
xénero do topónimo, pero aí queda retratada esta pequena poboación burgalesa. Actualmente
conta con 44 habitantes, que reciben o nome de “galleganos”. Dedícanse ao
turismo,polas súa condicións naturais, deixando o pastoreo tradicional que
practicaban os seus devanceiros.
BIBLIOGRAFÍA:
Wikipedia.org
Brujulea.net
Fotografía de la Diputación de Burgos.
 |
Pero sigamos polo eido toponímico. Moitas veces a homonimia nos leva a conclusións erróneas. Así que tirando dos medios de consulta que temos á nosa man, chegamos a concluir que o devandito topónimo é de procedencia xermánica. Quizais unha (Villam) Recosindi ou de Recesindus, nome documentado en numerosas ocasións dende o S. VIII en adiante. Nome do patrón ou propietario medieval que fundou ou dirixiu este predio.
Bibliografia:
Celtiberia.net "Toponimia gallega de origen antroponímico".
CODOLGA
(Fotografía de Promecom).